7.12.14

Glaoch neamh-chomhfhiosach ó Enda!

Bhí briongóid agam aréir go bhfuair mé glaoch ón dTaoiseach dul in a áit le h-oráid a dhéanamh! Ní cuimhin liom cé áit, nó chén ocáid.

Glaoch brionglóideach
Ní fios cad as a dtáinig smaoineamh mar sin i mo chloigeann neamh-chomhfhiosach. Bheadh sé níos aistí fós ná an cuireadh a fuair Seosamh Ó Cúig seanmóin a thabhart ós comhair na h-altóra i gCill Chiaráin!

Ní gá a rá nach bhfuil mé ar aon intinn le hEnda Kenny, ná lena pháirtí. Ní dóigh liom go bhfuil mé ar aon intinn le h-aon cheann de na páirtithe eagraithe.

Ach is dócha gur ceart dom a admháil gur chaith mé vóta do Fine Ghael uair amháin, sa bhliain 1973. Bhí cúis amháin le mo vóta, Scoil Dhún Chaoin a shabháil, mar bhí sé á dhúnadh ag Fianna Fáil. D'éirigh le comhrialtas Fine Ghael & Lucht Oibre dul i gcumhacht agus rinneadar mar a dúradar, choimeadadar an scoil ar oscailt.

Ach mo léann ghéar féach ar a rinneadar níos deanaí. Cuireadh deireadh le Gaeilge ‘éigeantach’ sa státseirbhís le cinneadh Rialtais ar an 27 Meán Fómhar 1974. Dúirt Richie Ryan ans Aire ag an am, "Tá an Rialtas lánmhuiníneach go músclóidh na hathruithe seo, a chuireann spreagadh in áit éigeantais, dea-mhéin bhreise don Ghaeilge agus go gcuideoidh siad le leathnú na teanga laistigh agus lasmuigh den státseirbhís trí atmaisféar níos fabhraí a chothú di…" (Aistriúchán)

Tá fhios ag cách cad a thárla ansin. Tá mé ag cogadh ó shin leis an stáit seirbhís ceart a thabhairt dom sa teanga náisiúnta.

Tá ceacht foghlaimithe agam. Is cosúil nach bhfuil ag Fine Gael.
Share/Save/Bookmark

26.11.14

Polasaí tithe an Oireachtas le feiscint go soiléir!

"Léiriú ... ar an bpolasaí atá sna Tithe seo ó thaobh na Gaeilge de!"

Seo tuairisc ar an gcruinniú (Béarla) a bhí ag an bhFochoiste um an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030 agus Rudaí Gaolmhara (?) inné (25 Samhain 2014).

Meri Hews
Bhí ar an gcruinniú féin a bheith as Bearla mar "níl raibh ateangaire le fáil sa seomra seo." Ba masla do teanga é sin agus don aoí oirirce ón Bhreatain Bheag, Meiri Hews, Coimisinéir Teanga na Breataine Bige (Breatnais/Bearla).

Agus inniú bhí an giolch seo í mBéarla amháin ón chóras nuachta ag an Oireachtas ag rá go raibh tuairisc focal ar fhocal ar líne mar atá anseo. Tá Oireachtas na hÉireann níos measa ná Pairlimint na hEorpa ó thaobh na Gaeilge de.
Polasaí Oireachtais Éireann á léiriú - arís!

Dúirt an Seanadóir Ó Clochartaigh ag an gcruinniú féin: "Nílim ag díriú mo mhéar ar aon duine sa seomra seo ach is trua é nach bhfuil an acmhainn ar fáil againn go bhféadfaí an díospóireacht seo a dhéanamh go dhá-theangach agus go mbeadh córas aistriúcháin ar fáil. Tuigim go bhfuil ganntanais ann ó thaobh na seomraí áirithe ach sílim gur léiriú é freisin ar an bpolasaí atá sna Tithe seo ó thaobh na Gaeilge de.

"Mar a dúirt an Coimisineir, sa Bhreatain Bheag is féidir leo a rogha teanga a úsáid nuair is toil leo é sin a dhéanamh. Ní féidir linn é sin a dhéanamh, fiú sna Tithe seo. Daoine a bhíonn an cumas orthu déileáil as Gaeilge de ghnáth, níl siad ábalta é sin a dhéanamh...."

Trian den mballraíocht!
Rud eile a léirigh suime Tithe an Oireachtais sa teanga ná nach raibh ach dhá bhaill den choiste féin i láthair, An Seanadóir Labhrás Ó Murchú, a bhí mar cathaoireach ar chúrsaí agus an teachta dála, Peadair Tóibín.

Cá raibh an ceathrar eile? Na Teachtaí Micheál Mac Carthaigh & Caoimhín Mac Unfraidh TD agus na Seanadóirí Fiach Mac Conghaíl & Hildegarde Ní Neachtain

Bhí beirt cuairteoirí an ón tSeanaid, Trevor Ó Clochartaigh (SF) agus Jim D'Arcy (FG).

Mar a dúirt mé seachas cúpla focail bhí na h-imeachtaí i mBéarla o hiomlán. I bhfocail Uí Clochartaigh, "Léiriú ... ar an bpolasaí atá sna Tithe seo ó thaobh na Gaeilge de!"

Go mór mór nuair a bhí sé de chuirtéis ag Coimisinéir Teanga na Breataine Bige giolch-fhógra faoin gcruinniú inné iná dteanga féin a chuir ar líne!


Diolch yn fawr iawn Comisiynydd!


Share/Save/Bookmark

20.11.14

Cúis ísle brí nó tráth cinniúnach? Ár rogha féin!

Sean ostán i lár Bhaile Átha Cliath is sea Wynns. Is ansin a bhailigh mór uaisle na Gaeilge le staidéar eile fós ar stáid na teangan, an uair seo ar chumas Gaeilge oige na Gaeltachta. Ocáid a bhí eagraithe ag COGG a bhí ann agus Runaí na Roinne Oideachas a sheol an tuairisc. 

Anailís eile!
Bá léir ó chuntaisí ar a bhí sa tuairisc go raibh cumas nios fearr sa Bhéarla acu a tógadh le Gaeilge sa bhaile. Agus mar críoch deireann sé muna n-athríonn an pobal agus an státchóras a gcur chuige i leith na Gaeilge sa Ghaeltacht, ní shárófar na dúshláin atá roimh an teanga. Ní hí an Ghaeltacht amháin a bheidh thíos leis ach an tír ar fad, mar beidh deireadh leis an 'náisiún Gaelach agus an bhféiniúlacht Ghaelach bheo.' Féach mar shampla Kevin Hickei ina alt, Cumas ‘níos fearr’ sa Bhéarla ag na cainteoirí óga dúchais is fearr, i dTuairisc.ie aréir.

Ba cúis diomá é seo do roinnt daoine.  Is mar seo a labhair ráiteas ó Tuismitheoirí na Gaeltachta" Díomá ar díomá, droch scéal in ndiaidh droch scéal. 

Croí trom
Mar a dúirt Seán Ó Cuirreáin beagnach bliain ó shin"...dóibh siúd atá gafa go gairmiúil nó go deonach le cosaint nó cur chun cinn na teanga, is tréimhse í seo atá lán le héiginnteacht. Ní fhaca mé in imeacht 30 bliain mar iriseoir nó mar Choimisinéir Teanga an oiread ísle brí agus lagmhisnigh. D’ainneoin tacaíocht ollmhór ag tromlach an phobail i gcoitinne sa tír don teanga, tá sí á ruaigeadh go leanúnach chuig imeall na sochaí, agus áirím anseo cuid mhaith den riarachán phoiblí; ní bheidh sé furasta í a thabhairt ar ais go háit níos lárnaí."

Deireann ráiteas ó Tuismitheoirí na Gaeltachta: "Is le croí trom a fháiltíonn Tuismitheoirí na Gaeltachta roimh thorthaí an taighde ‘Iniúchadh ar an gCumas Dátheangach: An sealbhú teanga i measc ghlúin óg na Gaeltachta’ a seoladh inniu, ach creideann muid go gcaithfear fáiltiú roimhe mar gurb í an fhírinne í.

Ní haon dea-scéala atá sa tuarascáil seo do thuismitheoirí ach ní haon mhaith dúinn an cur i gcéill.

Déantar moltaí ag deireadh na tuarascála seo agus tá roinnt de na moltaí seo dírithe ar thuismitheoirí. Más aon ábhar dóchais é, tá an eagraíocht Tuismitheoirí na Gaeltachta ag gníomhú ar chuile cheann de na moltaí seo ó bunaíodh muid sa mbliain 2011. Más ar bhonn fíor theoranta agus ar scála an-bheag féin é, creideann Tuismitheoirí na Gaeltachta gur dea scéala é seo.

Tá scoth na múinteoirí ag obair sa nGaeltacht ach níl aon rogha acu acu oibriú mar chuid de chóras nach ndéanann aon fhreastal ar an gcainteoir dúchais. Ba mhaith le Tuismitheoirí na Gaeltachta buíochas a ghabháil leis na múinteoirí seo, creideann muid go mbeadh an scéal i bhfad Éireann níos measa dá n-uireasa.

Tá achainí á dhéanamh ag an eagraíocht ar na hÚdaráis chuí (An Roinn Oideachais, Roinn na Gaeltachta, Údarás na Gaeltachta) gan neamhaird a dhéanamh de thorthaí an taighde seo agus gníomhú ar mholtaí an taighde láithreach.


Ná fágadh muid an chéad ghlúin eile de chainteoirí dúchais ar an bhfaraor géar."

Bhí dearcadh éagsúl ag scriobhnóir iGaeilge. "....Ná raibh sé riamh amhlaidh?   Is cuimhin liom mé féin in aois 7-12 bl.  agus na daoine a bhí ar chomhaois liom – bhíomar go léir ana chumasach sa Ghaoluinn agus sa Bhéarla.  Ní fhéadfaí mise a stopadh a léamh agus de bhrí gur beag an solathar leabhair i nGaeilge, bhíos ag léamh den chuid is mó i mBéarla.    Bhí mo chairde morán an gcéanna.    Ba sinne an dream leis an Ghaeilge ab fhearr ó dhúchas ónár gceantar d’ár n-aois – ach bhíomar chomh cumasach céanna i mBéarla ar a laghad....

...níl a fhios agam an fhadhb chomh mór é agus a chreideann daoine go mbeadh páistí atá idir 7-12bl níos cumasaí sa Bhéarla ná sa Ghaeilge ach más fadhb é sin, an bhfuil an réiteach ceart á moladh sa taighde seo?....

...is é mo bharúil mar thuismitheoir agus mar dhuine nach aon chabhair dúinn an taighde nua seo, go mbeidh sé á úsáíd mar chloch eile le cur ar charn chun an Ghaeilge sa Ghaeltacht a chur faoi chois, seachas a mhalairt.   " (B'fhiú go mór an alt ina iomláine a léamh!)

Bhfuil gníomh le teacht ón Roinn Oideachas, Roinn nach féidir le 98.5% den fhoireann i ndán plé leis an bpobal agus scoileanna sa teanga náisiúnta? "Tá An Roinn Oideachais agus Scileanna 100% tiomnaithe don Oideachas Gaeltachta" a dúirt Seán Ó Foghlú (Rúnaí na Roinne) ag an ocáid, a dúirt giolch ó Kevin De Barra. Nach spéisiúil gur cheap an Rúnaí go raibh gá a leithéid de rud a rá? An bhfuil sé chun a ráiteas sin a cruthú le gníomh?

Glac seilbh le dóchas!
"Tá an chluas bhodhar tugtha ag an Stát do na moltaí agus chuile uair a dhéantar staidéar ar stádas na Gaeilge sa nGaeltacht, buailtear creill bháis na teanga," atá in alt ag Maitiú Ó Coimín i dTuairisc.ie ar maidin.


Tá Fógra na Casca athraithe beagáinín aige "Dearbhaímid gur ceart ceannasach dochloíte é ceart phobal na Gaeilge chun seilbh na Gaeilge agus chun dála na Gaeilge a stiúradh gan srian."

Ach an gá go mbeadh sé mar sin? Críochníonn sé a alt mar seo.

"Tá a ndóthain Gaelscoileanna agus scoileanna Gaeltachta ann le húdarás feidhmiúil éifeachtach a bhunú.

Tá na moltaí ann cheana féin.

Tá an saineolas agus na scileanna ar fáil cheana féin.

Fógraítear cruinniú. Toghtar Bord sealadach. Cumtar siollabas agus curculam nua. Cuirtear na moltaí i bhfeidhm. Stoptar ag clamhsán."

Cé go n-úsáidtear an briathar saor san alt deireannacht is dóigh liom go bhfuil dúshlán nach beag curtha ós ar gcomhair. 

Rud nach bhfuil aon amhras faoi agus sin nach féidir bheith ag brath ar an stát chóras a thuile. Tá fhios ag pobal na Gaeltachta sin ón stair  agus óna dtaithí féin.

Bhfuil muid chun glachadh leis an dúshlán nó leis an "mugadh magadh, briolla brealla agus bréaga" ón stáit? 



Share/Save/Bookmark

19.11.14

Imscrudú ar Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim faoi dhúshlán!

"Thug Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim le fios go raibh achomharc chun na hArd- Chúirte ar phonc dlí in aghaidh an chinnidh san imscrúdú seo á dhéanamh aici faoi Alt 28 den Acht." 

Turascaíodh i dTuairisc.ie go raibh an cás seo le bheith ós comhair na cúirte ar an 20 Samhain 2014.

Seo aisbhaint as tuairisc an Choimisinéira Teanga (2013) a fhoilsíod níos túisce i mBliaina. Tá an cás seo le teacht ós comhair cúirte ar an 20 Samhain 2014. Tá an tuairisc ina iomláine le fáil anseo ar shuíomh an Choimisinéara.


>>
Léirigh imscrúdú gur sháraigh Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim na dualgais reachtúla teanga atá daingnithe i bhfo-ailt 9(1) agus 9(3) d’Acht na dTeangacha Oifigiúla, 2003: 


  • i gcásanna inar eisíodh faisnéis i scríbhinn, i bhfoirm leabhrán eolais, i dtaca leis an gCáin Mhaoine Áitiúil (CMÁ) agus nach raibh an chumarsáid sin leis an bpobal i gcoitinne nó le haicme den phobal i gcoitinne i nGaeilge nó dátheangach (i mBéarla agus i nGaeilge);
  • i gcásanna inar eisíodh litreacha chuig aicme den phobal i gcoitinne i dtaca leis an CMÁ agus gur i mBéarla amháin a eisíodh na litreacha sin;
  • i gcásanna gur i mBéarla amháin a bhí na ceannteidil stáiseanóireachta ar litreacha arna seoladh amach ag na Coimisinéirí Ioncaim.
IMSCRÚDUITHE

Is é atá i gceist le himscrúdú ná fiosrúchán oifigiúil a sheoltar ar bhonn foirmiúil reachtúil de réir na bhforálacha atá in Acht na dTeangacha Oifigiúla. Tá an t-údarás agus na cumhachtaí cuí chuige seo tugtha dom mar Choimisinéir Teanga faoin Acht; baineann sé seo le cásanna inar dóigh liom gur theip ar chomhlachtaí poiblí a ndualgais reachtúla a chomhlíonadh faoin Acht, agus baineann sé fosta le haon fhoráil d’aon achtachán eile a bhaineann le stádas nó le húsáid na Gaeilge.

Is féidir imscrúdú a dhéanamh a bheadh bunaithe ar ghearán ó aon duine, ar iarratas ón Aire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta, nó ar mo thionscnamh féin.

Is próiseas foirmiúil é an córas imscrúdaithe a thógann cuid mhaith ama agus acmhainní ar an gcomhlacht poiblí a bhíonn i gceist agus ar m’Oifig. Dá bhrí sin, is iondúil go ndéantar iarracht an gearán a réiteach ar dtús trí chóras neamhfhoirmiúil réitithe gearán na hOifige.

Tá dualgas reachtúil ar chomhlachtaí poiblí agus ar dhaoine ar leith ar oifigigh de chuid comhlachtaí poiblí iad comhoibriú leis an imscrúdú agus faisnéis nó taifid dá gcuid a bhaineann le hábhar an imscrúdaithe a thabhairt dom. Is iondúil go n-iarrtar tuairisc i scríbhinn maidir leis an ábhar ar an gcomhlacht poiblí chomh maith. Má iarraim ar aon duine ar leith teacht i mo láthair le faisnéis ó bhéal a thabhairt, tá an duine sin i dteideal na ndíolúintí agus na bpribhléidí céanna is a bheadh ag finné os comhair na hArd-Chúirte.

Déantar foráil san Acht d’fhíneáil nach mó ná €2,000 agus/nó príosúnacht ar feadh téarma nach faide ná 6 mhí a ghearradh ar dhuine a chiontófaí i gcúirt as diúltú comhoibriú le himscrúdú, as loiceadh ina d(h)ualgas comhoibriú le himscrúdú nó as bac a chur le hobair imscrúdaithe.

Is féidir imscrúdú a sheoladh i gcásanna ina líomhnaítear gur theip ar chomhlacht poiblí a dhualgais reachtúla a chomhlíonadh i dtaca le:
 Forálacha díreacha an Achta;
 Rialacháin atá déanta faoin Acht;
 Scéim teanga atá daingnithe faoin Acht;
 Aon fhoráil d’aon achtachán eile a bhaineann le stádas nó le húsáid na Gaeilge.

Ciallaíonn “achtachán” reacht nó ionstraim arna déanamh faoi chumhacht a thugtar le reacht.
Tá dualgas reachtúil orm faoin Acht tuarascáil a eisiúint chuig na páirtithe cuí i gcás ina seolaim imscrúdú. Bíonn mo chinneadh i leith an ghearáin agus na moltaí cuí sa tuarascáil sin. Is féidir achomharc a dhéanamh chuig an Ard-Chúirt ar phonc dlí i gcoinne an chinnidh laistigh de cheithre seachtaine.
Le fo-alt 9(3) d’Acht na dTeangacha Oifigiúla, leagtar dualgas ar chomhlachtaí poiblí a chinntiú gur i nGaeilge, nó i mBéarla agus i nGaeilge, a bheidh cumarsáid faisnéise i scríbhinn nó leis an bpost leictreonach leis an bpobal i gcoitinne nó le haicme den phobal i gcoitinne. Ní ceadmhach í a bheith i mBéarla amháin.

Sa bhreis air sin, tá rialacháin reachtúla déanta in I.R. Uimh. 391 de 2008 faoi fho-alt 9(1) den Acht a chiallaíonn gur féidir le ceannteidil stáiseanóireachta a bheith i nGaeilge nó dátheangach (Gaeilge agus Béarla) ach nach féidir leo a bheith i mBéarla amháin.

D’eascair an t-imscrúdú as roinnt gearán a rinneadh le hOifig an Choimisinéara Teanga le linn mhíonna an Aibreáin agus na Bealtaine 2013 gur scaip Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim leabhrán eolais i mí an Mhárta agus mí an Aibreáin 2013 i dtaca leis an CMÁ agus go raibh an chumarsáid sin i mBéarla amháin. Bhí an leabhrán eolais i dteannta litir phearsanta agus ba chosúil gur eisíodh leagan i mBéarla chuig an gcuid is mó den phobal agus leagan Gaeilge chuig na daoine a bhí cláraithe cheana féin le plé a dhéanamh i nGaeilge le hOifig na gCoimisinéirí Ioncaim. Lena chois sin, bhí na ceannteidil stáiseanóireachta i mBéarla amháin ar na litreacha Béarla.

Anuas air sin, rinneadh gearán leis an Oifig gur eisíodh cumarsáid i scríbhinn le faisnéis a thabhairt d’aicme den phobal i gcoitinne (i.e. dóibh siúd nach bhféadfaí uimhir chánach a aithint dóibh) i mí na Bealtaine, agus gur i mBéarla amháin a bhí an chumarsáid sin, na ceannteidil stáiseanóireachta san áireamh.

Scoir Oifig an Choimisinéara Teanga d’imscrúdú ar Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim in 2009 ina mhacasamhail de chás, i dtaca le scaipeadh faisnéise ar an bpobal i gcoitinne, nuair a tugadh gealltanais faoin gcur chuige a bheadh in úsáid feasta ag na Coimisinéirí Ioncaim. Gheall Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim, san áit a n-eiseofaí eolas pearsanta scríofa agus eolas ginearálta i dteannta a chéile, go mbeadh an t- eolas pearsanta i nGaeilge, áit a mbeadh sé tugtha le fios ag an gcustaiméir gur theastaigh uathu go ndéileálfaí leo trí Ghaeilge, agus i mBéarla áit nach mbeadh iarratas den sórt sin déanta ag an gcustaiméir; ach go mbeadh an t-eolas ginearálta dátheangach nó i nGaeilge, mar a éilíonn fo-alt 9(3) den Acht.

Bunaithe ar an socrú seo ó 2009, rinne an Oifig iarracht na gearáin seo a réiteach ar bhonn neamhfhoirmiúil le hOifig na gCoimisinéirí Ioncaim ach níor éirigh leis na hiarrachtaí sin. Bhí gné amháin den ábhar a measadh a bheith réitithe go neamhfhoirmiúil: bhí glactha ag Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim, le ríomhphost dar dáta an 25 Aibreán, nár cheart ceannteidil stáiseanóireachta i mBéarla amháin a bheith in úsáid agus dúradh go mbeadh sin curtha ina cheart a luaithe agus ab fhéidir. Ach eisíodh litreacha úrnua chuig aicme den phobal i gcoitinne (i.e. chucu siúd nach bhféadfaí uimhreacha cánach a aithint dóibh) i mí na Bealtaine agus bhí na ceannteidil stáiseanóireachta sin fós i mBéarla amháin, rud a chiallaigh nár feidhmíodh an socrú neamhfhoirmiúil, agus bhí ar an Oifig déileáil leis an gceist mar chuid d’imscrúdú reachtúil.

Sheol an t-imscrúdú litir chuig Cathaoirleach na gCoimisinéirí Ioncaim ag lorg freagraí ar cheisteanna ar leith chomh maith le haon fhaisnéis, taifid, nó rud den sórt sin a bhain le hábhar an imscrúdaithe. Ar an 4 Meitheamh, thug Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim tuairisc i scríbhinn mar fhreagra ar na ceisteanna a bhí tarraingthe anuas. I dteannta na tuairisce bhí cóip de thaifead amháin agus lorgaíodh dearbhú ina dhiaidh sin ó Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim nárbh ann d’aon taifead ábhartha eile ar ábhar an imscrúdaithe seachas an ceann amháin sin. Cuireadh an dearbhú sin ar fáil i ríomhphost dar dáta an 28 Meitheamh.

Níor ghlac Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim leis gur sháraigh sí fo-alt 9(3) d’Acht na dTeangacha Oifigiúla i gceachtar cás a bhí faoi chaibidil ag an imscrúdú. Dearbhaíodh don imscrúdú gur seoladh leagan Gaeilge den leabhrán faisnéise chucu siúd arb eol do na Coimisinéirí Ioncaim iad a bheith cláraithe lena ngnóthaí cánach a dhéanamh trí Ghaeilge agus gur leagan Béarla den leabhrán faisnéise a seoladh chuig gach duine eile. Ach ghlac Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim leis go raibh na rialacháin i dtaca le stáiseanóireacht in I.R. Uimh. 391 de 2008 faoi fho-alt 9(1) den Acht sáraithe aici i gcás úsáid an Bhéarla amháin i gceannteidil stáiseanóireachta i litreacha a eisíodh.

Cuireadh in iúl don imscrúdú go raibh Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim feasach ar a dualgais faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla agus gur cinneadh chuige sin, in ainneoin na bhfadhbanna ollmhóra lóistíochtúla, go ndéanfaí an fhaisnéis uile CMÁ ar shuíomh gréasáin na gCoimisinéirí Ioncaim, na ceisteanna coitianta san áireamh, a chur ar fáil i nGaeilge agus i mBéarla ag an am céanna. Dúradh go raibh breis is 32,500 focal sna ceisteanna coitianta, Gaeilge agus Béarla araon, agus go raibh tuairim is 3,440 toghcheantar sa tír a raibh Gaeilge le cur orthu agus a chur isteach i gcáipéis chomhdhlúite, i dteannta cáipéisí cathrach agus contae ar leith i dtaobh luacháil maoine. Dúradh gur nuashonraíodh na ceisteanna coitianta go rialta agus gur cuireadh leaganacha Gaeilge agus Béarla ar fáil ag an am céanna, mar aon le leagan Gaeilge den pháipéar luachála teicniúil, agus breis is 8,000 focal ann, tamall gairid tar éis fhoilsiú an leagain Béarla agus gur cuireadh an chuid íocaíochta den suíomh gréasáin ar fáil i nGaeilge agus i mBéarla ón tús.

Thug Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim le fios gur cuireadh leagan dátheangach den leabhrán faisnéise i dtaca leis an CMÁ ar fáil agus gur scaipeadh c.70,000 cóip den leabhrán dátheangach go forleathan trí na hoifigí faisnéise cánach, na leabharlanna áitiúla agus na hionaid faisnéise. Anuas air sin, dhearbhaigh Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim gur socraíodh ón tús go mbeadh rogha Ghaeilge ar fáil ar an Líne Chabhrach agus go mbeadh dóthain oibrithe ar fáil chun glacadh le glaonna trí Ghaeilge.

Thug Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim le fios go raibh sí den tuairim gurb í “an tslí is fearr freastal ar riachtanais chainteoirí Gaeilge ná tríd na bearta thuasluaite.” Ba é seasamh na hOifige sin ná gur éacht suntasach a bhí sa dul chun cinn a bhí déanta i dtréimhse ama an-ghearr agus go raibh sí lánsásta le leibhéal agus caighdeán na seirbhíse CMÁ a cuireadh ar fáil do chainteoirí Gaeilge sna cúinsí seo.


Ní raibh aon amhras ar an imscrúdú ach go raibh iarracht mhacánta déanta ag Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim seirbhís shásúil a sholáthar trí Ghaeilge i dtaca leis an gCáin Mhaoine Áitiúil, i bhforbairt eolais ar an suíomh gréasáin, i bhfoilseacháin agus ar líne chabhrach. Ach bhí ceisteanna faoi ghéilleadh na heagraíochta go cuí agus go hiomlán do na dualgais reachtúla teanga atá daingnithe san Acht agus sna rialacháin atá déanta faoin Acht i ngnéithe ar leith den scéal. 



(1) Fo-alt 9(3) den Acht agus eisiúint faisnéise i scríbhinn (leabhrán eolais) i dtaca leis an gCáin Mhaoine Áitiúil i mí an Mhárta/an Aibreáin 2013. 


Baineann an fhoráil i bhfo-alt 9(3) d’Acht na dTeangacha Oifigiúla le cineál ar leith cumarsáide faisnéise a dhéanann comhlachtaí poiblí faoin Acht leis an bpobal i gcoitinne nó le haicme den phobal i gcoitinne. Sa chás is go dtagann cumarsáid áirithe faoi scáth fho-alt 9(3) den Acht, tá dhá rogha ag comhlacht poiblí ina leith – go mbeadh an chumarsáid sin trí Ghaeilge amháin nó go mbeadh sí dátheangach (Gaeilge agus Béarla). Ní fhágtar an rogha sa chás sin gur i mBéarla amháin a dhéanfaí an chumarsáid.

Ní raibh aon amhras sa chás seo ach:



  • gur comhlacht poiblí a thagann faoi scáth an Achta a bhí i mbun na cumarsáide;
  • gur i scríbhinn, tríd an bpost, a eisíodh an chumarsáid;
  • go raibh sé mar aidhm ag an gcumarsáid sin faisnéis a sholáthar.

Dá mba leis an bpobal i gcoitinne nó le haicme den phobal i gcoitinne an chumarsáid
sin, ní bheadh aon amhras ach go mbeadh sé san áireamh faoi fho-alt 9(3) den Acht.
Bhí an leabhrán faisnéise i dteannta ábhar eile – litir phearsanta agus foirm thuairisceáin phearsanta a scaipeadh ar c.1.69 milliún sealbhóir maoine ar fud an Stáit.


Ní dhearnadh aon chás go raibh dualgas ar Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim an litir phearsanta nó an fhoirm chuí a sholáthar go dátheangach. Bhí dualgas ar na Coimisinéirí Ioncaim, de bharr forálacha ina scéim teanga, an litir phearsanta agus an fhoirm a sholáthar trí Ghaeilge dóibh siúd a chláraigh leo lena ngnóthaí cánach a láimhseáil trí Ghaeilge. Bhí aird tugtha ag na Coimisinéirí Ioncaim ar an ngné seo agus is cosúil gur trí Ghaeilge a eisíodh an litir, an fhoirm agus an leabhrán faisnéise chucu siúd a bhí cláraithe lena ngnóthaí cánach a dhéanamh trí Ghaeilge.

Ba é seasamh Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim nár eisíodh an leabhrán mar chumarsáid laistigh de théarmaí fho-alt 9(3) den Acht, mar go raibh sé tánaisteach don litir agus don tuairisceán CMÁ a eisíodh chuig daoine aonair ainmnithe ina raibh faisnéis phearsanta shonrach maidir le dualgais CMÁ an duine aonair. Dúirt na Coimisinéirí Ioncaim gur cheart breathnú ar an gclúdach litreach agus a raibh istigh ann ina n-iomláine mar chomhfhreagras faoi rún le cáiníocóirí aonair; i bhfocail eile, gur ghnó príobháideach é nár bhain ach leis na cáiníocóirí a bhí i gceist agus nár chumarsáid é le haicme den phobal i gcoitinne.


Chonacthas don imscrúdú gurbh é an bhunfhaisnéis chéanna a bhí á dáileadh ar bheagnach 1.7 milliún duine ar fud an Stáit sa leabhrán faisnéise seo; ba dhaoine iad a raibh ceangal comónta eatarthu mar shealbhóirí maoine – daoine ar cheart faisnéis ar leith faoin gCáin Mhaoine Áitiúil a sheoladh chucu. Ní raibh aon amhras ar an imscrúdú ach gurbh ‘aicme den phobal i gcoitinne’ iad na sealbhóirí maoine seo faoi réir na ngnáthchleachtas i dtaca le forléiriú reachtúil. 


Níor leor litir phearsanta a bheith i dteannta na cumarsáide faisnéise seo le cealú a dhéanamh ar an dualgas é a eisiúint go dátheangach nó i nGaeilge amháin. D’fheadfaí idirdhealú sonrach a dhéanamh idir an chuid den chumarsáid a bhí aonarach agus pearsanta, agus an chuid arbh fhaisnéis don phobal i gcoitinne a bhí ann. Ní fhoráiltear sa reachtaíocht don chumarsáid a bheith ina aonar nó a bheith tánaisteach do chumarsáid eile. Fad is atá sí á déanamh ag comhlacht poiblí faoin Acht i scríbhinn le haicme den phobal i gcoitinne le faisnéis a sholáthar, tagann sí faoi bhrí na forála i bhfo-alt 9(3) den Acht.

Mar a dúradh cheana, scoireadh d’imscrúdú in 2009 de bharr dearbhuithe go gcloífí leis an reachtaíocht feasta. Ba léir go raibh an Grúpa Ardleibhéil (HLG) sna Coimisinéirí Ioncaim eolach faoi seo agus rinneadh tagairt ar leith d’Acht na dTeangacha Oifigiúla san aon taifead amháin a cuireadh ar fáil don imscrúdú:

    “Decision/Recommendations made by HLG (28th November 2012)... Issues re OLA (Official Languages Act) in the past...”
Dúradh leis an imscrúdú go raibh athscrúdú déanta ar an ngealltanas sin agus gur creideadh nach raibh feidhm ag Alt 9(3) den Acht i gclár cumarsáide ina raibh leabhráin faisnéise i dteannta comhfhreagras a bhaineann le cáiníocóir aonair amháin. Níor tugadh aon léargas breise ar a raibh i gceist leis an athbhreithniú seo ach ba shocrú déthaobhach a bhí sa socrú idir Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim agus an Oifig seo a chiallaigh gur scoireadh d’imscrúdú reachtúil. Is deacair a thuiscint cén bunús a bheadh le hathscrúdú aontaobhach ar an gcomhaontú sin.

B’ábhar iontais don imscrúdú nach raibh i seilbh na gCoimisinéirí Ioncaim mar thaifid ach tagairt fhánach amháin do chúrsaí teanga mar chuid de mhiontuairiscí ar chruinniú, go háirithe nuair a dúradh go ndearnadh athscrúdú/athbhreithniú ar an ábhar a ndearnadh comhshocrú ina thaobh in 2009.

(2) An litir i mBéarla amháin a eisíodh i mí na Bealtaine 2013 chuig aicme den phobal i gcoitinne, i.e. daoine nach raibh na Coimisinéirí Ioncaim ábalta UPSP a aithint dóibh. 


Maidir le heisiúint litreacha chucu siúd nach bhféadfaí uimhir chánach (UPSP) a aithint dóibh, dúirt na Coimisinéirí Ioncaim ó tharla nach bhféadfaí a rá le cinnteacht an raibh siad cláraithe do ghnóthaí cánach trí Ghaeilge nó trí Bhéarla gur socraíodh na litreacha sin a bheith i mBéarla amháin.

Fiú dá ngéillfí don smaoineamh gur litir phearsanta a bhí anseo – agus ó tharla gan eolas faoin UPSP nó faoi rogha teanga an chustaiméara a bheith ag na Coimisinéirí Ioncaim is deacair sin a dhéanamh – bheadh dualgas reachtúil i gceist faoi scéim teanga na gCoimisinéirí Ioncaim cumarsáid a dhéanamh trí Ghaeilge leo siúd a bhí cláraithe chun na críche sin. Chonacthas don imscrúdú gur sárú reachtúil a bhí ann an litir chuig sealbhóirí maoine nárbh eol do na Coimisinéirí Ioncaim an UPSP a bhí acu a eisiúint i mBéarla amháin i mí na Bealtaine 2013. 


(3) Na ceannteidil stáiseanóireachta i mBéarla amháin ar litreacha a eisíodh idir Márta agus Bealtaine 2013 i dtaca leis an gCáin Mhaoine Áitiúil, agus i gcás litreacha breise a eisíodh chucu sin nach raibh an UPSP aitheanta dóibh i mBealtaine 2013.

Bhí glactha ag Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim leis go raibh na rialacháin i dtaca le stáiseanóireacht sáraithe aici i gcás úsáid an Bhéarla amháin i gceannteidil stáiseanóireachta i litreacha a eisíodh agus ní bheadh an t-ábhar seo ina chuid den imscrúdú murach gur eisigh na Coimisinéirí Ioncaim litreacha eile le ceannteidil stáiseanóireachta trí Bhéarla amháin i mí na Bealtaine chuig sealbhóirí maoine nach raibh UPSP aitheanta dóibh. Bhí gnéithe eile d’úsáid na dteangacha oifigiúla ar an stáiseanóireacht ar fheabhas i.e. clúdaigh na litreacha, ach bhí cuid de sheoladh na gCoimisinéirí Ioncaim agus eolas eile i mBéarla amháin sna ceannteidil stáiseanóireachta sna litreacha seo. Dhearbhaigh an t-imscrúdú gur sárú ar na Rialacháin atá déanta faoi fho-alt 9(1) den Acht (I.R. 391 de 2008) é nach raibh na ceannteidil stáiseanóireachta i nGaeilge go hiomlán nó dátheangach ar na litreacha i mBéarla a eisíodh idir Márta agus Bealtaine 2013 i dtaca leis an gCáin Mhaoine Áitiúil. 

Rinne an t-imscrúdú na moltaí seo a leanas:

  • go gcinnteodh Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim go gcloífeadh sí feasta lena dualgais reachtúla faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla, 2003;
  • sa chás go mbeadh aon chumarsáid i scríbhinn á déanamh leis an bpobal i gcoitinne nó le haicme den phobal i gcoitinne chun faisnéis a thabhairt, go gcloífí feasta leis an bhforáil atá leagtha amach i bhfo-alt 9(3) den Acht;
  • go mbeadh na ceannteidil stáiseanóireachta atá in úsáid aici ag cloí go cuí feasta leis na Rialacháin atá déanta faoi fho-alt 9(1) den Acht;
  • go seolfadh Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim meamram eolais laistigh de 6 seachtaine ó dháta na tuarascála chuig baill foirne sin na heagraíochta a d’fhéadfadh a bheith freagrach feasta as cumarsáid a dhéanamh leis an bpobal i gcoitinne nó le haicme den phobal i gcoitinne chun faisnéis a thabhairt ina ndeimhneofaí go raibh fionnachtain déanta ag an imscrúdú gur sháraigh Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim a dualgais reachtúla sa chás seo agus go bhfuil de dhualgas uirthi a chinntiú nach ligfear dá leithéid de shárú tarlú arís.

Thug Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim le fios go raibh achomharc chun na hArd- Chúirte ar phonc dlí in aghaidh an chinnidh san imscrúdú seo á dhéanamh aici faoi Alt 28 den Acht. Socraíodh deis éisteachta don achomharc san Ard-Chúirt ar dháta i mí Feabhra 2014.
<<

Turascaíodh in dTuairisc.ie go raibh an cás seo le bheith ós comhair na cúirte ar an 20 Samhain 2014.

Share/Save/Bookmark

15.10.14

Áthas an Aire Stáit roimh €250míle so bhreis dá Roinn!

"Leanfaidh mise orm ag déanamh cás láidir d’acmhainní breise sna seachtainí amach romhainn lena chinntiú go mbeidh na huirlisí uilig ar fáil ag an Roinn seo."

Bé tuít ón Teachta Dála áitiúil, Seán Kyne, faoin gcáinfháisnéis a spreag an píosa seo uaim! Bé an uimhir €42 a thugeas faoi deara mar bhí tuít eile níos luaithe ag rá go raibh €41.8 milliún á thabhairt do Roinn na Gaeltachta (méadú de €1.7milliún ó anuireadh!). Bhí íontas  orm go raibh níos mó airgead á thabhairt do na Gárdaí i nGaillimh ná do ranna - nó foth-ranna? - rialtais.
"Beag an baol go bhfuil siad ar fad sásta Gaeilge a úsáid! (Tuít mar fhreagra ar seo!)
Sílim go léiríonn é seo an omós agus an meas atá ar an Rialtas dár dteanga. Léiríonn sé fírinne ráiteas Sheáin Uí Chuirreáin "go bhfuil an teanga á ruaigeadh ar leataobh go leanúnach chuig imeall na sochaí, agus áirím anseo cuid mhaith den riarachán poiblí." (23/1/2014).

Bhí Údarás na Gaeltachta ós comhair Choiste Oireachtais  níos luaith sa mhí agus ba léir nár féidir leo an obair atá leagadh ortha ag an Oireachtas chéanna a dhéanamh i gceart leis an méid airgead atá a thabhairt dóibh - méad airgead atá laghaidithe níos mó ná 50% ó tús an chéid seo. “Tá muid sáinnithe leis an méid a bhí ann anuraidh.” adúirt an Príomhfheidhmeannach aréir.

 Má chuirtear leidháileadh Fhorais na Gaeilge (laghdú 1%) leis an méid atá Roinn na Gaeltachta (+0.41%) le fáil faightear amach nach bhfuil ach €250míle d'árdú á fháil ón gCáinfháisnéis seo i leithdháileadh don theanga (Na hOileáin san áireamh).

Tá sé deacahir gan an mhiniú a fháil as na figiúirí seo ach gur cuma leo ann nó as dár dteanga náisiúnta! Tá tuairisc eile anseo ón Irish Times: ‘Díomá’ ar Údarás na Gaeltachta! (15/10/2014)
Sonraí

Leithdháileadh reatha do 2015 
Scéimeanna Tacaíochta Gaeltachta €6100k
Scéimeanna Tacaíochta Gaeilge €3600k
An Coimisinéir Teanga €650k
Údarás na Gaeltachta - Riarachán €8798k
Údarás na Gaeltachta - Reatha €3000k
Na hOileáin €5900k
Straitéis 20 Bliain  2010-2030 €551k

Foras Teanga €13444k

Leithdháileadh caipitil do 2015 
Scéimeanna tacaíochta Gaeltachta €1422k
Scéimeanna tacaíochta Gaeilge €95k
Údarás na Gaeltachta - Capiteal €5687k
Na hOileáin €644k
Teach an Phiarsaigh €750k

Níl costais riaracháin san áireamh leis na figiúirí seo (ach amháin i gcás An Choimisinéara Teanga, Údarás na Gaeltachta agus An Fhorais Teanga).

An ndóigh chuir an tAire Stáit do Ghnóthaí Gaeltachta, Joe McHugh, T.D., fáilte roimh an leithdháileadh atá beartaithe do ghnóthaí Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán na Roinne Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta don bhliain 2015.

Thug an tAire Stáit le fios go gcuirfear beagnach €42 mhilliún ar fáil don Roinn sa bhliain 2015 do ghnóthaí Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán, i dteannta €13.444 milliún breise don Fhoras Teanga. Is figiúirí táscacha iad seo, faoi réir na Meastacháin a bheith faofa amach anseo agus faoi réir chomhaontú na Comhairle Aireachta Thuaidh Theas i gcás an Fhorais Teanga.

Dúirt an tAire Stáit: “Tríd is tríd, tá áthas orm go bhfuil an cistiú atá leithdháilte ar na fo-mhírchinn seo a bheag nó a mhór mar an gcéanna le cistiú na bliana anuraidh. Go deimhin, i roinnt cásanna, mar shampla an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge agus Oifig an Choimisinéara Teanga, tá airgead breise á chur ar fáil. Fáiltítear go háirithe roimh seo i bhfianaise an chreata teannta buiséadaigh lena bhfuil gach Roinn ag feidhmiú chun gealltanas an Rialtais a chomhlíonadh i ndáil le fás geilleagrach leanúnach a bhaint amach trí stuamacht fhioscach.”

I ndáil leis an leithdháileadh iomlán atá curtha ar fáil do ghnóthaí Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán don bhliain 2015, dúirt an tAire Stáit: “Tá mé cinnte go gcuirfidh an leithdháileadh seo ar chumas mo Roinne leanúint orainn ag cur ár bpríomhthosaíochtaí i gcrích agus ag cosaint seirbhísí túslíne. Ó ceapadh mar Aire Stáit do Ghnóthaí Gaeltachta mé, tá go leor taistil déanta agam ar fud na Gaeltachta agus chonaic mé le mo shúile féin an obair den scoth atá ar siúl sna pobail sin i gcúinsí dúshlánacha.”

Lean an tAire Stáit ar aghaidh: “Ní bheidh deireadh leis an phróiseas meastacháin inniu, agus leanfaidh mise orm ag déanamh cás láidir d’acmhainní breise sna seachtainí amach romhainn lena chinntiú go mbeidh na huirlisí uilig ar fáil ag an Roinn seo chun obair atá ar siúl cheana féin a chaomhnú agus chun forbairtí eile a chur ar bun amach anseo. Tá deiseanna ar dóigh ag teacht chun cinn sa Ghaeltacht agus tá sé le feiceáil go soiléir go bhfuil an cumas ann poist a chruthú. Tá mé tiomanta go hiomlán ár gclár oibre a bhrú chun cinn i ndáil le tábhacht agus ábharthacht na Gaeilge a mhéadú agus daoine a spreagadh, idir óg agus aosta, chun an teanga a úsáid."

Mar chlabhsúr, dúirt an tAire Stáit go gcreideann sé go gcuirfidh an soláthar d’Údarás na Gaeltachta, d’Oifig an Choimisinéara Teanga agus don Fhoras Teanga (Foras na Gaeilge agus Gníomhaireacht na hUltaise) ar a gcumas a gcuid feidhmeanna reachtúla a chomhlíonadh in 2015.

Níl fheiceann mórán eile an rud a feiceann an Aire i mBuiséad 2015!

Tá Conradh na Gaeilge ag éileamh ar an Rialtas ó dheas athmhachnamh a dhéanamh ar sholáthar caipitil Údarás na Gaeltachta do 2015, go háirithe i gcomhthéacs an mhéadú suntasach maoinithe a fógraíodh inniu atá le bronnadh ar Fhiontraíocht Éireann agus ar an Údarás Forbartha Tionscail in 2015.

Dúirt Cóilín Ó Cearbhaill, Uachtarán Chonradh na Gaeilge: “Léiríonn teip an Rialtais buiséad chaipitil Údarás na Gaeltachta a mhéadú nach bhfuil siad dáiríre faoi fhorbairt eacnamaíochta na Gaeltachta. Gan forbairt eacnamaíochta suntasach, beidh gach bonn bainte ó aon iarracht an Ghaeilge a chaomhnú agus a chur chun cinn mar theanga an phobail sna ceantair seo. Caithfidh an Rialtas gníomhú láithreach agus an maoiniú caipitil de €12m atá molta ag Údarás na Gaeltachta a chur ar fáil dóibh."

“Aithníonn Conradh na Gaeilge agus cuireann muid fáilte roimhe nach mbeidh an laghdú de 7% a bhí beartaithe á ghearradh ar bhuiséad Fhoras na Gaeilge in 2015. Is céim chun cinn í seo ach tá neamhaird déanta ag an Rialtas ar éileamh an phobal Gaeilge agus Gaeltachta cur le cumas Údarás na Gaeltachta fostaíocht breise a chruthú sa Ghaeltacht. Táimid ag éileamh ar an Rialtas buiséad caipitil an Údaráis a chur ina cheart láithreach." a dúirt Julian de Spáinn, Árd Rúnaí an Chonartha.

Rinne an Seanadóir Trevor Ó Clochartaigh ar an mbuiséad mar gur theip air dul i ngleic mar is ceart le riachtanais na gceantair tuaithe agus na pobail Ghaeltachta.

 “Is beag atá i mbuisead na bliana seo do na ceantair tuaithe & Gaeltachta." ar sé.  “Cé go bhfáilteoimis roimh athraithe sa bhuiséad talmhaíochta le daoine óga a mhealladh isteach san earnáil is beag céim dearfach atá tógtha maidir le Farm Assist nó le teacht in áit íocaíochtaí REPS.
“Ní fhaca muid tada chun an cúlú i ndaonra na tuaithe a mhaolú ná deireadh a chur le h-imirce.
“Níl aon cheo déanta leis na ciorruithe ar mhúinteoirí sna scoileanna tuaithe a iompú ar ais.
“Déanann an faoiseamh ar tháillí uisce leatrom ar dhaoine atá páirteach i ngrúpscéimeanna uisce agus iad siúd as pobail tuaithe.
“Tá díomá ar phobail na Gaeilge & Gaeltachta mar gur ar éigin atá athrú ar bith ina gcuid maoiniú ná aon tacaíocht bhreise leis an straitéis fiche bliain don Ghaeilge a chur chun cinn.
“Sa mhullach ar sin tá daoine sna ceantair imeallacha san iarthar & iarthuaisceart go traidisiúnta ar ioncam níos ísle agus beidh brabach níos lú acu as na h-athraithe cánach agus sna táillí sóisialta uilíoch ná daoine eile.

Share/Save/Bookmark

10.10.14

"Athníonn an Roinn...."

Cuireann muid go léir fáilte roimh Tuairisc.ie a bhí seolta aréir. Scríobh an blagaire iGaeilge alt cuimsitheach faoi, "Tuairisc ar 'Tuairisc'", agus níl mise chun chur leis ach amháin béim a chuir ar phointe amháin agus sin "..ní thuigeann siad go bhfuil siad ag obair do sheirbhis idirlín seachas nuachtán clóite.  Ní bhaineann siad úsáid as nascanna taobh istigh dá gcuid altanna le tagairtí a dhéanamh d’ailt is d’fhoinsí eile." Pointe tabhachtach é!

Carn mór maoirlathas 
léite dúinn ag Maitiú Ó Coimín!
Chuir mé spéis i gceann de na haltanna a bhí sa chéad eagrán, (an féidir eagran a bheith ag sheirbhís nuachta ar líne?) Tugann sé léiriú ar an dearcadh atá ag rannaí stáit dár theanga.

"Creidim go bhfuil an teanga á ruaigeadh ar leataobh go leanúnach chuig imeall na sochaí, agus áirím anseo cuid mhaith den riarachán poiblí. Ní chreidim ar chor ar bith gur ar an aicme pholaitiúil is mó atá an locht ina leith seo ach feictear dom, cé go bhfuil daoine sa státchóras a thacaíonn go láidir leis an Ghaeilge, go bhfuil fórsaí níos láidre agus níos forleithne fós ann ar cuma leo ann nó as dár dteanga náisiúnta." Is mar sin a labhair Iar-Choimisinéir Teanga, Seán Ó Cuirreáin ag an uair deireannach ós comhair Choiste Oireachtais dó. (23 Eanáir 2014)

Bhí neart taighde déanta ar dhearcadh an stáit ó 1928 ar aghaidh agus a nocht sé i gcaint a thug sé agus é ag oscailt Coláiste na hÉireann (Meán Fómhair 2013). "Soiniciúlacht, cur i gcéill agus an mhéar fhada a bhí sa treis: is deacair brí ar bith eile a bhaint as polasaí an stáit ó 1928 ar aghaidh..." 

Anois tá taighde déanta ag Maitiú Ó Coimín agus foilsithe anois i dTuairisc.ie (9 Deireadh Fomhair 2014). Taispeánann sé go bhfuil se níos deacaire anois an soiniciúlacht sin a shéanadh sa lá atá inniú ann. Go bhfuil na "fórsaí" atá luaite ag an Cuirreánach fós go láidir i réim.

Deireann sé tár éis an iniúchadh seo, "Bheadh amhras ar an múinteoir géarchúiseach faoi obair baile a dhaltaí dá mbeadh an dá aiste chéanna á gceartú aige agus is mó amhras fós a bheadh ar an mbreitheamh léannta faoi ráitis bheirt fhinnéithe a bhí díreach mar a chéile."  Tá samplaí aige tógtha as “beartas le haghaidh na Gaeilge sa Státseirbhís” i rannaí éagsúla. Fagann sé fúinne "léitheoirí cliste Tuairisc.ie" ár mbreithiúnas féin a thabhairt.

Mar léitheor cliste  sílim gur léir ón méad atá le feiscint anseo "gur mugadh magadh, briolla brealla agus bréaga" atá ar siúl ar an Stáit i leith teanga na nGael - ó oifig an Taoisigh anuas go dtí an Roinn is lú tabhacht ina bhfuil "fo-rannóg ag plé le cúrsaí Gaeilge agus Gaeltachta." (Seosamh Mac Donnacha).

Ní nach íonadh an méad a dúradh ag seoladh Tuairisc.ie, faoin bpolasaí an Rialtas de réir tuairisc san Irish Times (Béarla): "Mr Goan asked if the Taoiseach’s “legacy” would “be that a little Irish is now enough, and that greater proficiency is only required to demonstrate one’s superior fluency to Gerry Adams?"



Share/Save/Bookmark

8.10.14

Léacht an Choimisnéara Teanga i gCorca Duibhne - mar a bhí, mar atá agus mar a bheidh?

"10 mbliana de reachtaíocht teanga - Súil Siar : Súil chun cinn! " 

Níl bliain imithe ó dúirt chomharba Rónán Uí Dhomhnaill le Choiste Oireachtais, "Ní sárbhliain a bhí in 2012 maidir le cur chun cinn na Gaeilge i státchóras na tíre, agus ar scáth aon choiscéim a tugadh chun tosaigh, ba chosúil go raibh péire á dtabhairt ar gcúl." An leanfar leis an nós sin?

Bhí An Coimisinéir Teanga ag Ionad an Bhlascaoid Mhóir le déanaí ag tabhairt léachta ar an téama “Deich mbliana de reachtaíocht teanga: súil siar, súil chun cinn!” 
"Ní chóir go mbeadh leisce ná drogall orainn plé oscailte a dhéanamh ar na riachtanais teanga atá againn." a dúirt sé agus is léargas beacht ar a mheoin agus a dhearcadh ar chúrsaí na teanga ó ceapadh ina Choimisinéir Teanga é ag Uachtarán na hÉireann níos luaithe sa bhliain." dúirt sé.

Lean sé leis "Bhí sé mar sprioc i gClár an Rialtais seo go ndéanfaí athbhreithniú ar Acht na dTeangacha Oifigiúla. An chuspóir a bhí luaite leis an athbhreithniú ná “chun a chinntiú go mbainfear an leas is fearr as caiteachas ar an teanga chun an teanga a fhorbairt agus chun a chinntiú go bhforchuirtear dualgas go cuí de réir éilimh ó shaoránaigh”.

Is deacair easaontú leis an gcuspóir sin inti féin agus ní aon locht go ndéanfaí athbhreithniú ar Acht a bhí mar phíosa úr nua reachtaíochta. Go cinnte tá ceachtanna foghlamtha le deich mbliana anuas agus ba chóir na ceachtanna sin a chur san áireamh agus athbhreithniú á dhéanamh ar an Acht. Ach níor cheart gur cur chuige aontaobhach a bheadh ag baint leis an bpróiseas seo. Bhain próiseas chomhlairiúcháin phoiblí leis an athbhreithniú, lorgaíodh tuairimí na ndaoine agus cuireadh na tuairimí sin ar fáil go tréan. Anois agus foilsiú an Bhille nua ar leic an dorais againn is cosúil, ní féidir neamhaird a dhéanamh do mhianta an phobail, an mhian is treise acu sin go mbeadh Acht againn atá oiriúnach dá feidhm."



Is fiú go mór a chuid smaointe a léamh agus a scrúdú. Súil agam go ndéanfaidh ár reachtóirí amhlaigh.

Seo mar a labhair sé:

Réamhrá
Ionad an Bhascaoid Mhóir
Cuireann sé an-áthas orm a bheith in bhur gcomhluadar d’ócáid na hoíche anocht agus ba mhaith liom buíochas a ghabháil leis an gComharcharchumann as cuireadh a thabhairt dom labhairt libh faoi chúrsaí cearta teanga san ionad bhreá seo, ionad a dhéanann ceiliúradh agus comóradh ar shaol oileánaigh an Bhlascaoid. Thar na mblianta tá a fhios agam go bhfuil ról ceannródaíochta glactha ag an gComharchumann agus ag eagraíochtaí eile ar nós Oidhreacht Chorca Dhuibhne i gcur chun cinn an phobail seo agus go deimhin i gcur chun cinn na Gaeilge. Tá moladh mór tuillte agaibh as an méid atá bainte amach agaibh le beagnach leathchéad bliain.

Mar dhuine Gaeltachta tuigim uaireanta nach mbíonn an oiread sin fonn orainn labhairt faoi chúrsaí cearta teanga sa Ghaeltacht. Ach is dóigh liomsa gur ábhar é seo ar chóir dúinn níos mó plé agus díospóireacht a dhéanamh faoi. Mar ní ábhar teibí é cearta teanga, is ábhar é a bhaineann le gach cuid dár saol bíodh muid inár gcónaí sna ceantair Ghaeltachta nó taobh amuigh den Ghaeltacht. Baineann sé le cúrsaí oideachais, le cúrsaí sláinte, le seirbhísí sóisialta, leis na Gardaí, leis na cúirteanna, leis an tseirbhís poist, leis an iliomad seirbhísí a chuireann an stát ar fáil dúinn mar shaoránaigh agus inár gcás mar shaoránaigh gurbh í an Ghaeilge ár dteanga cumarsáide. Ní chóir go mbeadh leisce ná drogall orainn plé oscailte a dhéanamh ar na riachtanais teanga atá againn.

Thuig mise go maith agus mé ag glacadh leis an onóir a bheith molta mar Choimisinéir Teanga gur ról thar a bheith dúshlánach a bhí amach romham. Bhí an cás déanta go láidir go raibh an córas polaitiúil agus an státchóras ag loic ar a cuid dualgais i leith na teanga. Bhí daoine tar éis a míshástacht a léiriú ar na sráideanna. Den chéad uair le blianta fada bhí cúrsaí cearta teanga curtha i lár an aonaigh arís. Ní cheart go mbeadh aon chúlú anois ón seasamh a tógadh roinnt míonna ó shin, mar tá na héilimh a rinneadh ag an am sin chomh fíor céanna i gcónaí. Tá sé geallta anois go bhfoilseofar an Bille nua do leasú Acht na dTeangacha Oifigiúla roimh dheireadh na bliana seo. Beidh sé sin cinniúnach dár liom agus muid ag faire amach do shlat-tomhais maidir le toil an stáit chun cearta teanga shaoránaigh na tíre seo a dhaingniú.

Súil siar!
Fillfidh mé ar an ábhar sin níos deireanaí sa chaint seo ach is í an téama na hoíche anocht ná: “10 mbliana de reachtaíocht teanga - Súil Siar : Súil chun cinn”. Is fiú mar sin, b’fhéidir, cúpla nóiméad a chaitheamh ag scrúdú an éabhlú a bhain le hAcht na dTeangacha Oifigiúla. Is i mBunreacht na hÉireann a leagtar síos stádas oifigiúil na teanga. Faoi Airteagal a hocht den Bhunreacht, deimhnítear gurbh í an Ghaeilge an teanga náisiúnta agus as sin, gurbh í, an príomhtheanga oifigiúil. Glactar leis an mBéarla mar theanga oifigiúil eile agus ceadaítear de réir an Bhunreachta gur féidir socrú a dhéanamh le dlí do na seirbhísí Stáit a chuirfear ar fáil sa dá theanga oifigiúil.

Roimh theacht Acht na dTeangacha Oifigiúla bhí roinnt cúram déanta don Ghaeilge i reachtaíocht na tíre seo, leithéid An Acht Iompair,1950, Acht an Gharda Síochána 1924 agus ar ndóigh an tAcht Oideachais 1998. Ach cé is moite de dhualgais dlíthiúla sonrach i bhí i bpíosaí aonaracha reachtaíochta bhí ar shaoránaigh dul i muinín na gcúirteanna má mheas siad go raibh a gcearta teanga faoin mBunreacht á shárú.


Breitheamh Adrian Hardiman
I gceann de na cásanna cúirte is mó a bhfuil cáil air, cás Uí Bheoláin a héistíodh sa Chúirt Uachtarach, rinne an Breitheamh Hardiman roinnt tagairtí ina bhreithiúnas a bhí thar a bheith suntasach.

De bharr seasamh na Gaeilge sa Bhunreacht ba é a thuairim nach bhféadfaí an Ghaeilge a chur go leataobh ó aon chuid de dhioscúrsa poiblí an náisiúin nó ó aon ghnó oifigiúil de chuid an Stáit. Dúirt sé chomh maith nach bhféadfaí caitheamh leis an nGaeilge ar shlí ar bith nach raibh chomh fabhrach leis an tslí a gcaitear leis an dara teanga oifigiúil. Le cur leis an bpointe sin thug sé le fios nach bhféadfaí iad siúd gurbh í an Ghaeilge a dteanga, a chosc nó a fhágáil faoi mhíbhuntáiste.

Ag léamh an bhreithiúnais sin ní fhéidir gan suntas a thabhairt den chúram a bhí an Bunreacht ag leagan ar an Stát maidir le freastal ar lucht labhartha na Gaeilge. Ag tráth an bhreithiúnais sin ní raibh aon dlí déanta faoi Airteagal 8 den Bhunreacht agus ní raibh aon chóras reachtúil leagtha síos ag an Stát chun riaradh a dhéanamh ar sholáthar seirbhísí trí Ghaeilge.

Tar éis an breith cúirte sin, a tugadh i mí Aibreán 2001, agus an feachtasaíocht a bhí ar siúl d’Acht Teanga ba ghearr in dhiaidh gur tháinig Acht na dTeangacha Oifigiúla ar an bhfód. Bhí sé spéisiúil freisin go raibh an riachtanas d’Acht Teanga nó seirbhísí stáit trí Ghaeilge luaite i gcúig cinn as na 19 moltaí a rinne Coimisiún na Gaeltachta i dtús na bliana 2002.

Nuair a tháinig an tAcht bhí sé múnlaithe ar reachtaíocht teanga a bhí in áit cheana féin i gCeanada agus sa Bhreatain Bheag.

Is Acht í seo atá réasúnta casta agus a dhéileálann le húsáid na dteangacha oifigiúla i
  •  dTithe an Oireachtais
  •  Achtanna an Oireachtais
  •  Sna Cúirteanna agus
  •  I measc Eagraíochtaí Stáit
Faoin Acht seo freisin déantar soláthar d’úsáid logainmneacha agus is faoi a bhunaítear ról an Choimisinéara Teanga agus ról m’Oifige.

Ach is é an bealach a leagann an tAcht dualgas ar eagraíochtaí stáit maidir le soláthar seirbhísí trí Ghaeilge an chuid is suntasaí b’fhéidir den Acht. Thógfadh sé an iomarca ama dul tríd na dualgais seo go mion agus níl sé i gceist agam é sin a dhéanamh ach míneoidh mé ar an mbealach seo é. Tá ar bheagnach gach eagraíocht stáit sa tír seo bunsheirbhísí a chur ar fáil trí Ghaeilge, leithéid freagra i nGaeilge a thabhairt ar chomhfhreagras i nGaeilge, comharthaíocht agus stáiseanóireacht a bheith i nGaeilge nó go dátheangach, cumarsáid a dhéantar leis an bpobal i gcoitinne a bheith i nGaeilge nó go dátheangach agus roinnt foilseacháin teoranta a chur ar fáil sa dá theanga oifigiúil. Ina dhiaidh sin braitheann sé ar ghealltanais a bhíonn tugtha in aon scéim teanga a dhaingníonn an tAire Ealaíon Oidhreachta agus Gaeltachta leis an eagraíocht stáit. Is furasta a fheiceáil mar sin gurbh iad na scéimeanna teanga an chroí uirlis atá in úsáid chun seirbhísí stáit a chur ar fáil i nGaeilge. A láidre a bhíonn an scéim teanga is ea is fearr a bhíonn na cearta teanga ach más lag a bhíonn an scéim teanga is ar éigin gur fiú an tairbhe an trioblóid.


Tithe an Oireachtais
Tá roinnt leasaithe déanta ar fhorálacha áirithe de chuid an Achta in imeacht na mblianta. Bheadh sé go deas a rá gur chun sochar cearta teanga a chuaigh na leasaithe sin ach faraor ní bheadh sé sin cruinn. Sa bhliain 2011 leasaíodh an riachtanas a bhí ann go mba ghá Achtanna an Oireachtais a fhoilsiú go comhuaineach sa dá theanga oifigiúil. Is féidir anois iad a fhoilsiú go leictreonach i dteanga oifigiúil amháin. Cheana féin tá bearna cruthaithe agus tugaim faoi deara ó shuíomh gréasáin Thithe an Oireachtais gur foilsíodh 29 Acht ó thús na bliana seo agus gan ach ceann amháin acu sin curtha ar fáil i nGaeilge go dtí seo. An bhliain seo caite foilsíodh 51 Acht Oireachtais agus níl ach 26 acu seo atá fáil i nGaeilge go fóill. Ní chuirimse aon locht ar an tseirbhís aistriúcháin maidir leis seo. Go deimhin, b’fhéidir nach cás le mórán go mbeadh leagan Gaeilge d’Achtanna Oireachtais ar fáil ag an am céanna leis an Béarla. Mar sin féin tugann sé léargas áirithe dúinn ar stádas na teanga agus an tionchar is féidir a bheith ag leasaithe a laghdaíonn cearta teanga, an ceart sa chás seo go mbeadh reachtaíocht na tíre ar fáil sa dá theanga oifigiúil ag an am céanna.

Le deich mbliana anuas tá m’Oifig tar éis déileáil le os cionn 6,000 gearán, sa tréimhse sin tá beagnach 100 imscrúdú foirmiúil tugtha chun críche againn agus breis agus 200 léirmheas nó iniúchadh déanta againn maidir le cur i bhfeidhm scéimeanna teanga. Aithnímse an ualach mhór oibre atá curtha i gcrích ag m’oifig le 10 mbliana anuas. Oifig dála an scéil atá ar cheann de na hoifigí stáit is lú sa tír. Mar dhuine nach bhfuil i bhfad sa ról seo tá sé níos éasca dom a rá, gur chruthaigh Seán Ó Cuirreáin agus obair na hOifige sainiúlacht do chúrsaí cearta teanga le 10 mbliana anuas. Léiríonn na staitisticí a thug mé go bhfuil lucht labhartha na Gaeilge, bíodh siad sa nGaeltacht nó taobh amuigh den Ghaeltacht tar éis a muinín a chur ionainn agus leanfar leis an muinín sin tá súil agam.

An stáid reatha
In imeacht na ndeich mbliana ó saolaíodh Acht na dTeangacha Oifigiúla is féidir a rá, le roinnt muiníne, go bhfuil an tAcht tar éis cur le réimsí áirithe seirbhísí atá ar fáil trí Ghaeilge ón státchóras. Ní féidir a shéanadh ach go bhfuil an Ghaeilge níos feiceálaí anois ná mar a bhí sí riamh roimh seo i bhfoirgnítí Rialtais, a bhuíochas sin den dualgas a bhaineann le comharthaíocht, stáiseanóireacht agus fógairtí taifeadta béil. Tá an státchóras níos feasaigh ar chúrsaí cearta teanga ná mar a bhí sí roimhe seo. Is lú an seans anois go bhfreagrófar litir i nGaeilge trí Bhéarla, ní shin le rá nach dtarlaíonn sé fós ó am go chéile, ach is eisceacht é sin anois seachas gnáth imeacht.

Ní féidir a oiread céanna muinín a chuir in éifeacht ná i dtionchar na scéimeanna teanga. In áit gur tugadh gealltanais fiúntacha tá toradh dá réir le feiceáil ar an méid sin. Faraor níor tharla sé seo ach i líon bheag cásanna. I dtús aimsire tuigeadh na dúshláin a bhaineann go minic le haon chóras nua a chuirtear i bhfeidhm. Ba léir tar éis tamaill gur bhain easpa cur chuige straitéiseach le córas na scéimeanna teanga agus níos measa fós go raibh folús á chruthú in aontú scéimeanna teanga nua. Tá iarracht á dhéanamh in athuair anois le bunús nua a chur faoi chóras na scéimeanna teanga. Ní bheidh sé sin éasca mar is deacair athbheochan nó athnuachan a dhéanamh ar chóras a fágadh ar an trá fholamh ar feadh tréimhse ró-fhada. An méid sin ráite tá níos mó scéimeanna teanga aontaithe i mbliana ná mar a rinneadh le roinnt blianta anuas, is comhartha dóchais an méid sin. Ach caithfidh fiúntas a bheith leis na scéimeanna teanga, is beag an mhaith scéim teanga mura mbeidh inti ach cáipéis gan brí ná leas.

Caithfear i gcónaí a bheith aireach nach mbaintear úsáid as córas na scéimeanna teanga le daingniú reachtúil a dhéanamh ar sholáthar an íosmhéid seirbhísí trí Ghaeilge gur mian le heagraíochtaí stáit a chur ar fáil do shaoránaigh.

Is teachtaireacht simplí atá agam maidir le córas na scéimeanna teanga: Mura féidir scéimeanna teanga fiúntacha a aontú le heagraíochtaí stáit bhfearr gan a thuilleadh fuinneamh a chur amú leo agus córas a chur in áit a chinntíonn go bhfreastalaítear mar is ceart ar riachtanais teanga phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta.

Ní cheart ach an oiread go mbeadh muid ag cur aon dallamullóg orainn féin maidir le cumas an stáit seirbhísí a sholáthar trí Ghaeilge. Go bunúsach braitheann cumas an stáit na seirbhísí sin a sholáthar ar dóthain daoine a bheith ar fáil dí atá in acmhainn é sin a dhéanamh. Nuair a fheictear an dua a bhaineann uaireanta le bunsheirbhísí a fháil trí Ghaeilge ní féidir ach a bheith den tuairim nach bhfuil dóthain daoine le Gaeilge sa státchóras atá in ann freastal ar riachtanais phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta. Ba chóir go scrúdófaí é seo go cuimsitheach trasna an státchórais, nó ar a laghad ar bith i measc na n-eagrais sin is mó a bhíonn i dteagmháil leis an bpobal. Nuair nach eol dúinn cé as go bhfuil muid ag tosaigh, cén chaoi gur féidir linn pleanáil do riachtanais an lae inniu agus do riachtanais an lae amáraigh.


SÚIL CHUN CINN

Acht leasaithe
Mar atá ráite agam roimhe seo ba píosa reachtaíochta ceannródaíoch a bhí in Acht na dTeangacha Oifigiúla. Ach ar nós aon reachtaíocht níl sé gan locht. Ó thús aimsire bhí roinnt daoine den bharúil nach raibh sé sách láidir mar phíosa reachtaíochta agus roinnt eile a mheas gur éiligh sé an iomarca ó státchóras nach raibh an acmhainn nó bhféidir an toill aici chun réimse leathan seirbhísí a chur ar fáil i nGaeilge.

Bhí sé mar sprioc i gClár an Rialtais seo go ndéanfaí athbhreithniú ar Acht na dTeangacha Oifigiúla. An chuspóir a bhí luaite leis an athbhreithniú ná “chun a chinntiú go mbainfear an leas is fearr as caiteachas ar an teanga chun an teanga a fhorbairt agus chun a chinntiú go bhforchuirtear dualgas go cuí de réir éilimh ó shaoránaigh”.

Is deacair easaontú leis an gcuspóir sin inti féin agus ní aon locht go ndéanfaí athbhreithniú ar Acht a bhí mar phíosa úr nua reachtaíochta. Go cinnte tá ceachtanna foghlamtha le deich mbliana anuas agus ba chóir na ceachtanna sin a chur san áireamh agus athbhreithniú á dhéanamh ar an Acht. Ach níor cheart gur cur chuige aontaobhach a bheadh ag baint leis an bpróiseas seo. Bhain próiseas chomhlairiúcháin phoiblí leis an athbhreithniú, lorgaíodh tuairimí na ndaoine agus cuireadh na tuairimí sin ar fáil go tréan. Anois agus foilsiú an Bhille nua ar leic an dorais againn is cosúil, ní féidir neamhaird a dhéanamh do mhianta an phobail, an mhian is treise acu sin go mbeadh Acht againn atá oiriúnach dá feidhm.

An Ghaeltacht
Ceacht suntasach eile a bhí le foghlaim dar liom ná gur beag soláthar a rinneadh ón tús in Acht na dTeangacha Oifigiúla do chearta teanga na bpobal Ghaeltachta. Is ábhar cainte inti féin í staid na Gaeilge sa Ghaeltacht ach ba mhaith liomsa déileáil leis ó thaobh cúrsaí cearta teanga an stáit.


Ba cheart go mbeadh ar chumas an Stáit seirbhísí ar chomhchaighdeán a chur ar fáil trí Ghaeilge do phobal na Gaeltachta. In imeacht na mblianta tá imscrúduithe go leor déanta ag m’Oifig a léirigh easpa chumais an Stáit seirbhísí a chur fáil trí Ghaeilge sa Ghaeltacht, leithéidí maor pobail gan Ghaeilge i nGaeltacht Chonamara, seirbhís cigireachta réamhscoile a bhí i mBéarla amháin, cur chuige an chórais oideachais i leith na Gaeltachta agus líon suntasach Gardaí i nGaeltacht Ghaoth Dobhair gan Ghaeilge.

Má aithníonn an Stát an stádas teangeolaíochta a bhaineann le ceantair Ghaeltachta nár cheart mar sin go gcosnódh an reachtaíocht teanga cearta na bpobal sin a gcuid seirbhísí a fháil trí Ghaeilge? D’fhéadfaí an cás a dhéanamh nach raibh cúram mar is ceart déanta ón tús de sheachadadh seirbhísí Stáit trí Ghaeilge sa Ghaeltacht nuair a tháinig an tAcht i bhfeidhm an chéad lá riamh. Cé is moite de riachtanais logainmneacha ní luaitear an Ghaeltacht ach faoi dhó in Acht na dTeangacha Oifigúla agus is i gcomhthéacs scéimeanna teanga atá an dá thagairt sin déanta. Ní leor sin dár liom. Tá an deis ann anois, ach an toil a bheith ann chuige, é sin a chur ina cheart.

Tá sé spéisiúil, dar liom, gur faoi mhír a bhí in Acht an Gharda Síochána a d’éirigh le m’Oifig déileáil go cuimsitheach le gearán a léirigh nach raibh ach Gaeilge ar a dtoill ag Garda amháin as naoinúr i stáisiún Gardaí An Bhun Bhig. Ó shin i leith agus mar thoradh ar imscrúdú tá an Garda Síochána tar éis glacadh leis gur trí phróisis earcaíochta is fearr is féidir a chinntiú go mbeidh líon dóthanach foirne ar fáil dí chun freastal ar riachtanais teanga na bpobail Ghaeltachta.

Bíonn socraithe déanta freisin ag roinnt eagraíochtaí stáit maidir ceapacháin foirne do cheantair Gaeltachta nó baill foirne a bhíonn ag cur seirbhísí ar fáil sna ceantair sin. Ach nuair a thagann an crú ar an tairne is beag seasamh a bhíonn ag na socraithe sin mura bhfuil siad daingnithe le dlí.

An gníomh is suntasaí a theastaíonn anois ná go mbeadh prionsabal soiléir leagtha síos i bpríomhreachtaíocht teanga na tíre seo go gcaithfidh Gaeilge ar a dtoil a bheith ag fostaithe an Stáit a bhíonn lonnaithe i gceantair Ghaeltachta nó a bhíonn ag tabhairt seirbhís don phobal sna ceantair aitheanta sin. Chuideodh dualgas soiléir reachtúil den chineál seo le cultúr a bhuanú sa Státchóras go gcaithfear aird faoi leith a thabhairt ar an mbealach a gcuirtear seirbhísí stáit ar fáil sna ceantair Ghaeltachta. Ba chóir é seo a dhéanamh sa reachtaíocht féin seachas mar chuid d’aon scéim teanga. Mura dtugtar faoi seo anois d’fhéadfadh 10 mbliana eile a bheith caite sula mbreathnófar ar an gceist seo arís. Go simplí níl an t-am sin againn.

Faoi Acht na Gaeltachta 2012 beidh ar na pobail Ghaeltachta pleananna teanga a ullmhú más ann go bhfuil siad chun a stádas Gaeltachta a choinneáil. Más í an chuspóir atá againn go mbeidh an Ghaeilge in uachtar mar theanga labhartha pobail sna ceantair Ghaeltachta ní féidir glacadh le haon bheartais, nó go deimhin easpa beartais, a fhágann gur trí Bhéarla amháin a chuirfeas an stát seirbhísí ar fáil sna pobail sin. Ar feadh tréimhse ró-fhada bhí ar na pobail Ghaeltachta glacadh le seirbhís ón Stát a bhí tairgthe i dteanga réamhshocraithe an Bhéarla amháin. Ní hé gurbh é sin a mian ach níor tairgeadh a mhalairt dóibh.

Más mall féin é caithfidh an stáit a cuid a dhéanamh chun nach lagaítear an Ghaeilge sa Ghaeltacht thar mar atá sí lagaithe cheana féin. Má tá an Ghaeilge chun maireachtáil, mar is eol dúinn anois í, luíonn sé le réasún go gcaithfidh an Ghaeltacht maireachtáil mar cheantar shainiúil teanga freisin.

Oideachas
An Scoil i nDún Chaoin!
Céad bliain ó shin i mbliana a tógadh Scoil Naomh Gobnait i nDún Chaoin agus insíonn an stair dom nach gá domsa nó d’aon duine eile cur in luí ar mhuintir na háite seo an tábhacht a bhaineann le h-oideachas trí Ghaeilge. Aon bhliain déag agus scór tar éis do dhaoine máirseáil ar Bhaile Átha Cliath chun a cinntiú nach ndúnfaí na doirse ar Scoil Dhún Chaoin deir tuarascálacha éagsúla go bhfuil todhchaí na Gaeltachta mar limistéar ina maireann an Ghaeilge mar theanga bheo an phobail go mór i gcontúirt. Agus léirigh staidéar a rinne An Chomhairle um Oideachais Gaeltachta agus Gaelscolaíochta dár teideal Staid Reatha na Gaeltachta go bhfuil “todhchaí na Gaeltachta fite fuaite le todhchaí an chórais oideachais sa Ghaeltacht.” Ní cheart gur ábhar iontais a bheadh ann mar sin go bhfuil i gceist agam neart béime a leagadh ar an nGaeilge sa gcóras oideachais le linn mo thréimhse mar Choimisinéir Teanga; mar a rinne an chéad Choimisinéir Teanga Seán Ó Cuirreáin.

Tá ról lárnach ag an Roinn Oideachais in aon áit chaint, plé nó polasaí a bheidh á chur chun cinn maidir leis an nGaeilge san am amach romhainn. Tá sé rí thábhachtach go seasfaí le h-aidhmeanna agus spriocanna oifigiúla an stáit i leith na Gaeilge. Níor cheart go mbeadh teachtaireachtaí éagsúla á thabhairt. Ar lámh amháin ag cur cás na Gaeilge chun cinn; ar an lámh eile, mar a léirigh imscrúdú a rinne m’Oifig, ag iarraidh tabhairt ar scoil Ghaeltachta a fheidhmíonn trí Ghaeilge glacadh le hath-imlonnú múinteora nuair nár chreid údaráis na scoile, nó go deimhin na múinteoirí féin, go raibh oiread líofacht ag na múinteoirí i nGaeilge lena gcuid oibre a dhéanamh go cuí sa teanga sin.

Críoch
Ó thosaigh mé sa bpost seo tá an cheist curtha orm roinnt uaireanta, céard is féidir leatsa mar Choimisinéir Teanga a dhéanamh, ceist mhaith a deir tú !


Rónán Ó Domhnaill,
An Coimisinéir Teanga
An rud is mó gur féidir liom a dhéanamh ná tabhairt ar eagraíochtaí stáit a gcuid dualgais teanga faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla agus faoi achtacháin eile a chomhlíonadh. Mura ndéanann siad sin is féidir liom an méid sin a thuairisciú do Thithe an Oireachtais. Tabharfaidh mise faoin obair seo gan fuacht gan faitíos, go diongbháilte agus go díograiseach. Ach tógfaidh sé bhur dtacaíocht freisin, bhur dtacaíocht gur lorgaíonn sibh bhur gcearta teanga ó eagraíochtaí stáit agus má cheiltear na cearta sin oraibh go dtéann sibh i dteagmháil linne.

Níl mé in ann a gheallúint go mbeidh ar mo chumas réiteach a fháil ar chuile dheacracht a bhíonn agaibh agus sibh ag éileamh seirbhísí trí Ghaeilge ón státchóras. Beidh uaireanta ann go mbeidh orm a rá nach bhfuil aon dualgas seirbhísí áirithe a chur ar fáil faoin Acht. Ní chóir go gcuirfeadh sé sin aon lag mhisneach oraibh, mar gach uair a lorgaítear seirbhísí trí Ghaeilge sea is mó a thuigfear go bhfuil daoine ann a dteastaíonn uathu a gcuid gnó a dhéanamh i bpríomhtheanga oifigiúil an stáit seo agus nach bhfuil aon leisce orthu an méid sin a éileamh.

Share/Save/Bookmark